عِلم امیرالمؤمنین علی علیه السلام (قسمت اول)

این حدیث را زیاد از مولا شنیده ایم که حضرت به مردم کوفه فرمودند: أَيُّهَا النَّاسُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي، فَلَأَنَا بِطُرُقِ السَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنِّي بِطُرُقِ الْأَرْضِ.(1)
از من سؤال کنید قبل از این که مرا از دست دهید چرا که من به راه های آسمان ها آشناتر هستم تا به راه های زمین.
همچنین ابن عباس نقل میکند که حضرت على(علیه السلام) شب تا صبح براى من تفسیر باء بسم‌اللَّه را مى‏گفت و فرمود: «لو شئت لاوقرت من تفسیر الفاتحهْ سبعین بعیرا‌؛ اگر بخواهى از تفسیر فاتحه هفتاد شتر بار مى‏کنم‌»(2)
چرا که از خود آن حضرت نقل شده است که فرمودند: «فَوَالذى نفسى بِیَدهِ ما نَزَلت آیة الاّ وَ أَنَا أَعلَمُ بِها أَینَ نَزَلَتَ وَ فیمَن نَزَلَت؛ قسم به کسى که جانم به دست اوست! هیچ آیه‏اى نازل نشده است، مگر اینکه من مى‏دانم کجا و درباره چه کسى نازل شده است»(3)
اما سوال این جاست که منشأ این علم با این وسعت کجاست و ایشان این علم را از کجا به دست آورده است؟
برای روشن شدن جواب این سؤال بهتر است ابتدا به حدیث زیر توجهی داشته باشیم.
يونس بن رباط گويد: من و کامل خدمت امام صادق - عليه‏السلام - رسيديم، کامل به حضرت صادق - عليه‏السلام - عرض کرد: قربانت شوم؛ فلان شخص حديثي روايت مي‏کند.
فرمود: چه مي‏گويد؟
عرض کرد: او گفت: «رسول خدا - صلي الله عليه و آله و سلم - در روز وفاتش به علي - عليه‏السلام - هزار باب حديث کرد و هر بابي کليد هزار حديث بود که جمعا يک ميليون باب مي‏شد».
فرمود: آري چنين بود.
پرسيدم: قربانت آن بابها براي شيعيان و دوستان شما ظاهر شد (از آن علوم آگاه گشتند)؟
فرمود: اي کامل؛ يک باب يا دو باب آن ظاهر گشت.
پرسيدم: قربانت شوم، بنابراين از يک ميليون باب از فضل شما جز يک يا دو باب روايت نشده است.
فرمود: توقع داريد که شما از فضل ما چه اندازه روايت کنيد؟ شما از فضل ما جز يک الف غيرمتصل نمي‏توانيد روايت کنيد.(4)
این اتفاق مرموز که درک صحیح آن از حیطه عقل ما خارج است شاید اولین باب اصلی از شروع علم امامت باشد که طبق روایات علی علیه السلام آن را از پیامبر اسلام اخذ و در هنگام شهادت به امام مجتبی و همین طور امام بعدی به امام بعدی رسانده است. البته بعضی از این علوم به صورت مکتوب و سری و رمزی از پیامبر به علی علیه السلام رسیده مانند آن چه امام صادق علیه السلام در حدیث ذیل بدان اشاره دارند.
از حضرت صادق عليه السّلام آمده است كه: كَانَ فِى ذُؤَابَةِ سَيفِ النَّبِى صلّى الله عليه و آله صَحِيفَةٌ صَغِيرَةٌ هِى الأحْرُفُ الَّتِى يفْتَحُ كُلُّ حَرْفٍ ألْفَ حَرْفٍ، فَمَا خَرَجَ مِنْهَا حَرْفَانِ حَتَّى السَّاعَةِ «در محفظه‌اى كه با بندى به شمشير رسول خدا بسته بود، نامۀ كوچكى بود كه عبارت بود از حروفى كه هر يك از آنها هزار حرف ديگر را مى‌گشود. و تا اين ساعت بيش از دو حرف از آن بيرون نيامده است» (5)
از این علم تحت عنوان علوم حروف یاد می شود که مانند رمز های قفل هستند که به وسیله آن قفل اسرار هستی باز میگردد و طبق روایات اصل و اساس آن نزد ائمه علیهم السلام است و برخی هم ریشه در کشف و مسائل علوم باطنی داشت که خود مولی علیه السلام در روایتی فرمودند: پيامبر خدا، هزار باب از حلال و حرام به من آموخت ـ از آنچه بود و يا تا روز قيامت خواهد آمد ـ كه هر بابى از آن، [ راه] هزار باب را مى گشود، پس هزار هزار باب دانش شد، به گونه اى كه علم مرگ و ميرها و حوادث و فصل الخطاب را آموختم. علم مرگ و میر ها و حوادث اشاره به علوم راز آلود باطنی و غیبی دارد.
اما همان‌طور که اشاره شد این ابتدای راه های علم امامت است و این علم مانند هر علم دیگری قابل گسترش و به اصطلاح امروزی شارژ شدن است و علم مطلق کامل تمام بدون قید تنها مخصوص ذات خداوند است به همین جهت اول شخص عالم پیامبر اسلام صلی الله و علیه و آله از خدا می خواهد که رب زدنی علما. خدایا علمم را زیاد کن. (6)

۱. صفار، بصائر الدرجات، ج ۱ ص ۲۹
۲. قندوزی،ینابیع الموده، همان، ج ۳، ص ۲۰۹،
۳. حاکم حسکانی،شواهد التنزیل ج ۱ ص ۶۵
۴. اصول کافي: ج ۲ ص ۶۲ ح ۹.
۵. صفار، بصائر الدرجات، ج ۱ ص ۷۹
۶. طه، آیه ۱۱۴