نگاهی به آثار علامه امینی
همانگونه که ستارگان درخشان در روز تحت الشعاع نور تابان خورشید قرار می‌گیرند، سایر آثار و فعالیت‌های علامه امینی نیز تحت الشعاع عظمت کتاب «الغدیر» قرار گرفته است. علامه امینی علاوه بر دائرة المعارف الغدیر، آثار علمی دیگری از خود به جای گذاشته است که هر یک از آن‌ها برای اثبات فضل و برتری علمی نویسنده‌ی آن کافیست. قبل از آشنایی با کتاب شریف الغدیر، نیاز است که نگاهی به سایر آثار علمی علامه امینی داشته باشیم. این کار به ما کمک می کند تا با نظام فکری، دغدغه ها و انگیزه ها، حوزه های مطالعاتی و روش تالیف مرحوم علامه به خوبی اشنا بشویم و در مطالعه ی الغدیر از آن ها بهره ببریم. در این یادداشت به صورت مختصر برخی از آثار مهم و کمتر شناخته شده‌ی مولف الغدیر را معرفی خواهیم نمود.
شهداء الفضیلة
غیرت وارادت علامه امینی نسبت به مکتب اهل بیت (سلام الله علیهم اجمعین) مثل نخ تسبیحی، تمام آثار ایشان را به هم مرتبط ساخته است. شخصی به نام موسی جارالله در کتاب «الوشیعة فی نقد عقائد الشیعة» مدعی شده بود که شیعه، اصول اعتقادی صحیح و کتابی درباره اسلام ندارد و شهیدی در راه اسلام نداده است. علمای نجف که مرزبانان حریم تشیع بوده‌اند به جای لب گزیدن وطعن و لعن گوینده‌ی این شبهه، وارد میدان شدند و به صورت علمی، او و اتهاماتش علیه مکتب شیعه‌ی امامیه را رسوا و مفتضح نمودند.
در جواب به شبهات او مرحوم کاشف الغطاء «اصل الشیعه و اصولها» را تألیف نمود مرحوم علّامه آغا بزرگ تهرانی کتاب «الذریعه» را تألیف کرد. و علّامه امینی رحمه اللّه در جواب به شبهه سوم کتاب «شهداء الفضیلة» را نوشت. (۱) علامه در این کتاب شرح حال زندگی ۱۳۰ نفر از علمای شیعه که در راه اعتلای کلمه لا اله الا الله به شهادت نائل شده‌اند را آورده است و نشان داده است که هیچ صفحه‌ای از کتاب تاریخ اسلام وجود ندارد مگر اینکه به خون علمای شیعه رنگین شده باشد.
سیرتنا و سنّتنا، سیرة نبینا و سنّته
علامه امینی فرزند زمانه‌ی خودش بود و به تناسب نیاز زمان، به تالیف کتب می‌پرداخت. هنگامی که علامه امینی در شهر حلب با سوالات شخصی مواجه می‌شود که عزاداری بر سیدالشهدا علیه السلام و سجده بر تربت پاک ایشان و شفا گرفتن از آن را بدعت و غلو شیعیان می‌داند، علامه دست به تالیف کتاب سیرتنا و سنتنا می‌زند تا ثابت کند که این روش شیعیان برگرفته از سنت و روش رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله و سلم) است. (۲) علامه با استفاده از منابع اهل سنت نشان می‌دهد که مسلک شیعیان در ابراز محبت به فرزندان رسول الله صلی الله علیه و آله نه تنها بدعت نیست بلکه اصل اسلام حقیقی و راستین است.
أدب الزائر لمن یمم الحائر
علامه امینی به خوبی می‌دانست که هدایت و تربیت انسان‌ها بدون عبور از وادی کربلا و گریه بر سیدالشهدا علیه السلام امکان‌پذیر نیست. برای همین اهتمام زیادی به زیارت امام حسین علیه السلام و گریه بر ایشان داشت. فرزند ایشان آقای حاج شیخ رضا امینی نقل کرده است: والدم که در تهران، مریض روی تخت خوابیده بودند فرمودند: «رضا، من این داغ و عقده دلم را از کربلا نگشوده‌ام، من برای سیّد الشهدا، گریه سیری در عمرم نکردم. با خداوند پیمان بسته‌ام که اگر خوب شدم، پنج سال در کربلا ساکن شوم، شاید گریه سیری بکنم و این عقده دلم را به پایان برم». ولی رحلتِ معهود، به ایشان این مجال را نداد. گویا سیّد الشهدا از محبتی که به او داشت راضی به این همه سوز و گداز و سوختگی و گریه او نشد. (۳)
علامه امینی معتقد بود گنجینه زیارت ائمه و امامزادگان، باید بازده جدی تربیتی داشته باشد. از این رو، یکی از اولین کارهای علمی او، چاپ یکی از معتبرترین متون زیارتی شیعه به نام کامل الزیارات تالیف ابن قولویه قمی بود. او همچنین کتاب «ادب الزائر» را تالیف کرد و در آن به بیان آداب زیارت بر اساس روایات رسیده از خاندان عصمت و طهارت پرداخت تا شیعیان با رعایت این آداب، از زیارت سرور و سالار شهیدان، نهایت استفاده را ببرند و دست خالی برنگردند.
المقاصد العلیة فی المطالب السنیة
علامه امینی با این که در فقه و اصول قدرت علمی بالایی داشت و با نوشتن تعلیقه بر کتاب رسائل و مکاسب شیخ انصاری، این قدرت علمی را به اثبات رسانده بود، اما با دیدن کم توجهی حوزه‌های علمیه به پرداختن به مباحث اعتقادی، همت خود را صرف کرد تا این مباحث را از مهجوریت در بیاورد و این کمبود راجبران کند. در همین راستا کتاب ارزشمند المقاصد العلیة را تالیف کرد تا ضمن تفسیر چهار آیه از قرآن کریم به ۴ مبحث مهم اعتقادی، یعنی عالم ذر، توحید، اسمای حسنای الهی و قیامت بپردازد. قدرت علمی علامه در تسلط بر مباحث اعتقادی و تفسیری به خوبی در این کتاب واضح و مشخص است.
این کتاب شاید از جهتی مهم‌ترین اثر علامه باشد زیرا این کتاب تا اندازه زیادی منشِ فکری و طرز اندیشه اعتقادی ایشان را بازتاب می‌دهد. از آن مرحوم جدا از کتاب ارزشمند الغدیر، البته آثار متعدد دیگری هم در دست است، اما هیچ کدام به اندازه این اثر نماینده طرز فکر آن مرحوم در رابطه با مسائل اعتقادی و مشی کلیِ فکری ایشان نیست. (۴)
علامه علاوه بر این کتاب ها، آثار علمی فراوان دیگری نیز دارد که شاید معرفی آن‌ها از حوصله‌ی مخاطب این یادداشت نگنجد. برخی از کتب علامه، متاسفانه هنوز به چاپ نرسیده است و اهل علم از دسترسی به آن‌ها محروم مانده‌اند که امید است به زودی این آثار ارزشمند در دسترس محققان و شیفتگان علم قرار گیرد.
(۱) امین شریعت، ص: ۲۹۲
(۲) سیرتنا و سنتنا (سیرة نبینا و سنته)، ص: ۶
(۳) جرعه نوش غدیر (به ضمیمه جرعه‌هایی از الغدیر)، ص: ۵۶
(۴) مقاله «چند نکته‌ای درباره کتاب المقاصد العلیة» نوشته دکتر حسن انصاری