بسم الله الرحمن الرحیم

واژه ذی‌حجة (ذوالحجة) متشکل از دو کلمه ذی و حجة است. در زبان عربی ذی یا ذو به معنی صاحب است و کلمه حجّة یعنی حج یا یکبار حج بجا آوردن.( المنجد ماده حجّ.)
بنابراین معنای آن می شود: ماهی که صاحب حج است.

علت نام گذاری
و دلیل نام گذاری این است که مناسک حج در این ماه برگزار می شود. (جنة الأمان الواقیة و جنة الایمان الباقیة«مصباح کنعمی» ص 514).

دلیل این نیز بخاطر این است که ایام معلومات که در قرآن آمده در این ماه است:
"الحَجُّ أَشهُرٌ معلوماتٌ...؛ حج در ماههای معیّنی است " (بقره/ 197)

و امام صادق(ع)، ماه ذی حجة را از مصادیق اشهر معلومات ذکر کرده اند:
عن معاویة بن عمار عن أبی‌عبدالله(ع) فی قوله تعالی«الحج اشهر معلومات» هوشوال و ذوالقعدة و ذوالحجّة. (تفسیر العیاشی ج 1 ص 94- بحار ج 21 ص 30- البرهان ج 1 ص 200)
معاویة بن عمار از امام صادق(ع) نقل می کند که منظور از اشهر معلومات همان شوال و ذوالعقدة و ذوالحجة است.

و به قولی نیز همان دهه اول ذوالحجة همان ایام معلومات است. (تفسیر قمی ج 1 ص 71)
لازم به ذکر است که ذوالحجّة، دوازدهمین ماه از ماههای قمری به شمار می رود. این ماه، از ماههای حرام است بلکه بزرگ ترین و با عظمت ترین آن ماهها است.

ماههای حرام عبارتند از: ذوالقعدة، ذوالحجة، محرّم و رجب.

مراد از ماه حرام این است که در این ماهها بخاطر حرمت بالایی که دارند، نباید انسان بر خود و دیگران ستمی وارد سازد و اگر مرتکب جنایت و ستمی شد، مجازات سنگینی را باید متحمل شود، مثلاً در این چهار ماه نباید جنگ کرد و خون کسی اگر ریخته شود مجازات قاتل به دو برابر افزایش می یابد.

ماه ذی‌حجة در یک نگاه

1. ماه توبه است
اینکه چرا ماه توبه است چون در این ماه توبه حضرت آدم(ع) و حضرت داود(ع) پذیرفته شد.

توبه حضرت آدم(ع):

وقتی حضرت آدم(ع) به همراه همسرش حضرت حوا(س) از بهشتشان بخاطر ترک اولایی که انجام دادند، رانده شدند، پشیمان و نادِم در مکانشان سرگردان بودند و لذا از خداوند متعال طلب بخشش و آمرزش کرده و به درگاه الهی توبه نمودند که در قرآن اشاره شده است:
" فَتَلقَّی آدَمُ مِن رَبِّهِ کَلماتٍ فَتابَ عَلیه إِنَّهُ هُوَ التَّوابُ الرَّحیمُ؛ پس آدم کلماتی را از سوی پرودگارش دریافت کرد و پروردگار توبه اش را پذیرفت زیرا او بسیار توبه پذیر و مهربان است. " (بقره /37 ،ترجمه انصاریان )

در تفسیر این آیه شریفه و اینکه کلمات توبه حضرت آدم ابوالبشر(ع) چه بوده است، به یک روایت اکتفا می‌کنیم:
عن ابن عباس قال: سأَلتُ النّبِیَّ(ص) عَنِ الکَلماتِ الّتی تَلقّاها آدمَ مِن رَبِّهِ فَتابَ عَلَیهِ؟ قال(ص):
«سَأَلَهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فاطمةَ و الحَسَنِ والحُسینِ إلّا تُبتَ عَلَیَّ، فتاب الله علیه». (معانی الأخبار ج 1 ص 125)
ابن عباس می گوید از رسول اکرم(ص) از کلماتی که از طرف خدا به آدم آموزش داده شد و او با آن توبه کرد و توبه اش پذیرفته شد سؤال کردم: حضرت فرمودند: از خدا درخواست کرد به حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) که او را ببخشد و توبه او را قبول کند، پس خداوند توبه او را پذیرفت.

توبه حضرت داود(ع):

ماجرا از این قرار است که: روزی به طور ناگهاني دو گروه بر داود(ع) وارد شدند، و او از آنان هراسان شد، آنان گفتند: نترس، ما دو گروه هستيم كه برای دادخواهی آمده‌ایم. يكي از ما بر ديگري ستم كرده است؛ بنابراين ميان ما به حق داوري كن و [در داوريت] بر ما ستم نکن، و ما را به راه راست راهنمايي كن.
شاکی گفت: اين برادر من است که 99 گوسفند دارد و من يك گوسفند دارم، او به من گفته است: اين يكي را هم به من واگذار کن تا گوسفندان من 100 عدد شوند. و در این خواسته مرا مغلوب خود کرده است.
داود(ع) گفت: يقيناً او با این درخواست خود بر تو ستم روا داشته است، و قطعاً بسياري از معاشران و شريكان به يكديگر ستم مي‌كنند، به جز كساني كه ايمان آورده و كارهاي شايسته انجام داده‌اند و اينان اندك‌اند.
با شنیدن این حرف طرفین نزاع قانع شدند و مجلس قضاوت حضرت داود(ع) را ترک کردند. در این هنگام حضرت داود(ع) در فکر فرو رفت و با اینکه می‌دانست قضاوت عادلانه‌ای کرده است و مخصوصاً بعد از اعلام حکم آن برادری که گوسفند بیشتری داشت سکوت کرده و اعتراضی نکرد و این سکوت او خودش علامت رضایت داشتن از حکم صادره است، ولی با این حال حضرت داود(ع) دید که آداب مجلس قضاوت را رعایت نکرده است و باید شخصاً از او سؤال می‌کرد و در اعلام حکم عجله نمی‌کرد، لذا پشیمان شد و فکر کرد که این یک امتحان الهی بوده است و بنابراین به درگاه ربوبی حق، عرض تقصیر و عذر آورد و سجده کرده و توبه نمود. پس از آن خداوند نیز این ترک اولای ایشان را بخشید و او را در نزد خویش دارای مقام والا معرفی نمود.
به این ماجرا در آیات 22 تا 25 سوره "ص" اشاره شده است.

لذ ا شایسته است که ما نیز در این ماه عزیز و بزرگ مانند دو پیامبر بزرگ الهی، از تقصیرات و گناهان خود توبه نموده و به درگاه حق عرض ندامت کنیم و به آغوش رحمت الهی باز گردیم.

2. بیعت با اوصیاء(ع)

و اما اینکه چرا ماه بیعت است؛ به دلیل اینکه هجدهم این ماه رسول‌گرامی اسلام(ص)، حضرت امیرالمؤمنین(ع) را به عنوان جانشین، وصی، برادر و امام بعد از خود معرفی نمودند و از حضّار بیعت گرفتند که بعد از خود، از ایشان پیروی کنند.

و جالب این است که این روز در بین انبیاء الهی(ع) نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است چون ایشان نیز جانشینان خود را در این روز معرفی نموده و برایشان بیعت گرفتند از جمله:

حضرت موسی(ع) وصی خود، یوشع بن نون را نصب کرد و در مقابل مردم فضائل او را بیان نمود.
حضرت عیسی بن مریم(ع) وصی خود، شمعون الصفا را معرفی کرد.
و حضرت سلیمان بن داود(ع) مردم خود را بر وصی خود آصِف بن بَرخیا شاهد گرفت و به واسطه آیات و بیّنات بر فضل او دلیل آورد. (مسارالشیعة فی مختصر تواریخ الشیعة ص 41).

 ادامه مطلب فوق، اتفاقات مهم این ماه پر از خیر و برکت است که به صورت روز شمار تدوین شده که علاقه‌مندان می‌توانند فایل pdf کامل آن را از لینک ذیل برداشته و از آن بهره‌مند شوند.