بسم الله الرحمن الرحیم
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِكَ »؛«خدایا من ستایش را با حمد و ستودن تو آغاز می¬کنم»
چکیده
اولین جمله از دعای افتتاح، در بردارنده علت نامگذاری این دعا است. در این بخش از دعا، امام عصر (علیه السلام) چنین بیان می¬فرمایند: خدایا من ستایش را با حمد تو آغاز می¬کنم.
«ثناء» با «حمد» تفاوت دارد و ثناء از نظر مفهومی عام تر از حمد است.
حمد در متون دینی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و راهی برای رسیدن به منازل معرفت الهی است. اما مقدمه حمد الهی، شناخت نعمت های اوست و مهم ترین و بزرگترین این نعمت ها، وجود امام است.
شروع با حمد الهی
علت نامگذاری این دعای شریف به «افتتاح» اولین جمله آن است؛ چرا که در آن از واژه « أَفْتَتِحُ » به معنای آغاز می¬نمایم، استفاده شده است.
دو واژه «ثناء» و «حمد» در این عبارت به کار رفته است که این دو واژه، دو مفهوم متفاوت از یکدیگر دارند: «ثناء»، مفهومی عام‌تر است و در زبان عربی، آن را برای هر گونه تمجید و ستایشی به کار می¬برند؛ چه ستایش شونده عاقل باشد و چه غیر عاقل، زنده باشد یا از جامادات باشد، چه آن امر مورد ستایش اختیاری باشد و چه نباشد. در تمامی انواع مدح و تمجید می¬توان از واژه «ثناء» استفاده نمود. ولی «حمد» خاص تر از «ثناء» است و در ستودنی به کار برده می¬شد که کار نیکویی از یک فاعل با شعور و مختار سر زده باشد.(1)
با توجه به این معنای دو واژگان، حضرت ولی عصر (عج) ثنای خویش از خداوند متعال را به وسیله «حمد» آغاز می¬نمایندآغاز می¬نمایند؛ چرا که «حمد» با کارهای خداوند متعال سازگار است و اوست که با اراده و اختیار و تدبیر و حکمت کارهای خود را انجام می¬دهد.
اهمیت حمد الهی
دعاهایی که از معصومین (علیهم السلام) رسیده است، علاوه بر بیان مضامین عالی، چگونگی ادب در برابر خداوند متعال را به بندگان آموزش می¬دهند. از این آداب، شروع دعا، با حمد الهی است که در متون دینی بسیار سفارش شده است.
امام صادق (علیه السلام) می¬فرمایند: «كُلُّ دُعَاءٍ لَا يَكُونُ قَبْلَهُ تَحْمِيدٌ فَهُوَ أَبْتَر»(2) هر دعایی که قبل از آن حمد الهی نباشد، آن دعا ناقص است.
حمد به عنوان کامل ترین دعا (3) و محبوب ترین اعمال نزد خداوند متعال (4) معرفی شده است
از این رو باید به مولای خود امام زمان (علیه السلام) اقتداء کنیم و دعاهای خود را با حمد الهی شروع کنیم و باید بدانیم زمانی این حمد کامل می¬شود که همراه با معرفت و شناخت صحیح از نعمت¬های الهی باشد تا از به یکی وظایف مهم بنده در برابر پروردگار که همان شک نعمت¬های الهی است، جامه عمل بپوشانیم و هر چقدر این نعمت‌ها بزرگ‌تر شوند شکر نعمت هم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. نعمت¬هایی که گاه دیده نشده و مورد غفلت واقع می¬شوند.
بزرگترین نعمت
یکی از بزرگ‌ترین و مهم¬ترین نعمت‌هایی که خداوند متعال در اختیار بشر قرار داده، نعمت ولایت و هدایت به امام (علیه الصلاة و السلام) است. در روایات متعددی، نعمت حقیقی که خداوند به بندگانش عنایت فرموده، وجود «امام» مطرح شده است. در تفسیر این آیه شریفه أَسبَغَ عَلَيكُم نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً (5) خداوند متعال نعمت‌های ظاهر و باطن خود را بر شما ارزانی داشته است و این نعمت‌ها را بر شما تمام کرده است. امام باقر (علیه السلام) فرمودند: نعمت آشکار و نعمت ظاهر وجود مقدس پیغمبر اکرم (صلّی اللّه علیه و آله) است و آن معارف و توحیدی است که پیغمبر اکرم  برای مردم آورده است و امّا آن نعمت باطنی «أَسبَغَ عَلَيكُم نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً» آن نعمت پنهان و باطنی ولایت ما اهل بیت و پیوند محبت با ما است.(6)
همچنین امام کاظم (علیه السلام) فرمودند: نعمت ظاهری، امام ظاهر و نعمت باطنی، امام غایب است.(7)
امام صادق (علیه الصلاة و السلام) آیۀ شریفه فَاذكُروا آلاءَ اللَّـهِ (8) نعمت‌های خدا را به یاد بیاورید. بعد حضرت فرمودند می‌دانید چه نعمت‌هایی نعمت خدا هستند؟ راوی می‌گوید: من نمی‌دانم یابن رسول الله. حضرت فرمودند: «هِيَ أَعْظَمُ نِعَمِ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ هِيَ وَلَايَتُنَا» آن نعمت‌هایی که ما باید متذکر آن‌ها باشیم و آن‌ها را یاد کنیم بزرگ‌ترین نعمت‌ها بر خلق است و آن نعمت ولایت ما اهل بیت است. (9)
بنابراین اولین قدم در بندگی خداوند متعال و سرآغاز مناجات با پروردگار عالم، حمد و ستایش اوست که این حمد در گرو شناخت نعمت دهنده و نعمت¬های اوست. بزرگترین این نعمت ها، نعمت ولایت و امامت است که با جهل به این نعمت عظیم راه به جایی نخواهیم بُرد.
باشد که در سحرهای این ماه نورانی، ذره ای از آفتاب معرفت امام را در دل¬های ما افاضه نمایند.
____________________
(1) المفردات فی غریب القرآن، ذیل واژه حمد.
(2) كافي، ج‏2، ص: 504.
(3) همان،ص:503« قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاكَ عَلِّمْنِي دُعَاءً جَامِعاً فَقَالَ لِيَ احْمَدِ اللَّهَ فَإِنَّهُ لَا يَبْقَى أَحَدٌ يُصَلِّي إِلَّا دَعَا لَكَ يَقُولُ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ.»
(4) همان «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَيُّ الْأَعْمَالِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ أَنْ تَحْمَدَهُ.»
(5) سوره لقمان، آیه20
(6) مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏4، ص: 180 «الْبَاقِرُ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً قَالَ النِّعْمَةُ الظَّاهِرَةُ النَّبِيُّ صلّی اللّه علیه و آله وَ مَا جَاءَ بِهِ مِنْ مَعْرِفَتِهِ وَ تَوْحِيدِهِ وَ أَمَّا النِّعْمَةُ الْبَاطِنَةُ وَلَايَتُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ عَقْدُ مَوَدَّتِنَا.»
(7) كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص: 368 ؛مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏4، ص: 180«سَأَلْتُ سَيِّدِي مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً قَالَ النِّعْمَةُ الظَّاهِرَةُ الْإِمَامُ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنَةُ الْإِمَامُ الْغَائِبُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَيَكُونُ فِي الْأَئِمَّةِ مَنْ يَغِيبُ قَالَ نَعَمْ يَغِيبُ عَنْ أَبْصَارِ النَّاسِ شَخْصُهُ وَ لَا يَغِيبُ عَنْ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ ذِكْرُه‏...»
(8) سوره ابراهیم، آیه 7.
(9) کافی، ج1،ص217.