عِلم امیرالمؤمنین علی علیه السلام (قسمت دوم)

در نوشتار قبل از علم حضرت علی علیه السلام و گستره آن و یکی از منابع مهم آن که همانا علوم القاء شده از طرف پیامبر اسلام پرداختیم. در این جا به دومین و مهم ترین منبع علم علی علیه السلام خصوصا و در یک نگاه کلی علم همه ائمه علیهم السلام عموما که عبارت از علم الکتاب است خواهیم پرداخت.
منظور از کتاب در این جا همان ام الکتاب یا لوح محفوظ است که قرآن به آن در جاهای مختلفی اشاره کرده است. از جمله میفرماید: فی کتاب مکنون لا یمسه الا المطهرون. (1)
قرآن (منظور از قرآن در این جا لایه ها و معارف عمیق قرآن و حقایق آن که در دسترس ما نیست و در روایات داریم که تمام علوم در قرآن است منظور همین معارف است) در یک کتاب مکنون است که جز پاکان بدان دسترسی ندارند که منظور از کتاب در این جا ام الکتاب است.
از ام الکتاب به عنوان مغز مرکزی عالم هستی یاد شده است که تمام وقایع و علوم هستی از بدو خلقت تا قیامت در آن موجود است و از هر تغییر و تغییری محفوظ خواهد بود به خاطر همین به آن لوح محفوظ گویند. این لوح محفوظ در یک رایانه قرار دارد که هستی به وسیله آن اداره میشود که در متون دینی ما از آن به عرش یاد میشود که کنایه از قدرت خداوند است و قرآن در این باره میفرماید الرحمن علی العرش استوی. (2)
خدای رحمن به عرش تکیه داده است کنایه از این که مرکز تمرکز قدرت پروردگار به وسیله عرش است البته خداوند منزه از آن است که برای اداره هستی به سبب و وسیله ای احتیاج داشته باشد بلکه اقتضای نظام هستی خود را بر پایه علت و معلول قرار داده است. بعد از عرش ملائکه و خدامی هستند که به تعبیر قرآن مدبر و تدبیر کننده امور هستند و تحت اراده الهی مشغول فعالیت اند. (3)
بنابراین معارف هستی جا گرفته در قرآن است که اصل آن در کتاب مکنون یا لوح محفوظ که وقایع هستی تا روز قیامت را طبق برنامه و رمزی که معارف قرآن به آن داده برنامه ریزی کرده و کتاب مکنون در عرش الهی مستقر است و ملائکه تدبیر کننده و مستخدم این تشکیلات هستند (4) و عالم با این سلسله مراتب اداره میشود.
اما تدبیر کننده اصلی و مدیر عامل این مجموعه که همه ملائکه نیز با امر الهی فرمان بردار او هستند شخص پیامبر اسلام صلی الله و علیه و آله و بعد از ایشان مولا حضرت علی علیه السلام و بالتبع ائمه بعد از ایشان می‌باشند که عالم به ام الکتاب می‌باشند که از آن در روایات ما تعبیر به علم الکتاب می‌شود.
برای روشن شدن بیشتر به یک روایت از امام صادق علیه السلام اشاره می‌نماییم.
امام صادق(ع) به عبدالله بن ولید فرمود: «مردم در مورد پیامبر اولوالعزم و امیرالمؤمنین چه می‌گویند؟» عرض کردم: هیچ کس را بر پیامبران اولوالعزم مقدّم نمی‌کنند.
امام(ع) فرمود: خداوند تبارک و تعالی در مورد موسی(ع) فرمود: «وَکَتَبْنَا لَهُ فِی الأَلْوَاحِ مِن کُلِّ شَیْءٍ مَّوْعِظَۀً (5)؛ برای او در آن لوح‌ها برخی از مواعظ را نوشتیم». و نفرمود: تمامی موعظه‌ها را و در مورد عیسی(ع) فرمود: «وَلِأُبَیِّنَ لَکُم بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ» (6).
تا عیسی برای شما برخی از موارد اختلاف را بیان کند و نفرمود: همه آن را، امّا در مورد امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «قُلْ کَفَی بِاللّهِ شَهِیدًا بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ؛ بگو خدا و کسی که تمامی علم کتاب نزد اوست میان من و شما برای گواهی کافیست».(7)
که نه تنها شیعه بلکه بسیاری از اهل سنت گفته اند این آیه در شأن علی علیه السلام نازل شده است.(8) و سپس حضرت برای اینکه عظمت این دانش، معلوم گردد به آیه دیگر استناد جسته، فرمود: خداوند عزّوجلّ فرموده است: «وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ یَابِسٍ إِلاَّ فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ» آنگاه حضرت صادق(ع) فرمود: «علم این کتاب (با این عظمت) نزد علی(ع) است.»(9)
بله منشأ و ریشه اصلی علم علی علیه السلام ریشه در لوح محفوظ یا همان ام الکتاب دارد.

۱.واقعه آیه ۷۹
۲.طه آیه ۲۰
۳.نازعات آیه ۷۹
۴.عبس آیه ۱۵
۵.اعراف آیه ۱۴۵
۶.زخرف آیه ۶۳
۷.رعد آیه ۴۳
۸.حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ج ۱ ص ۳۹
۹.طبرسی، احتجاج ص ۱۳۹