بقیة الله در قرآن

﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفِيظٍ﴾ (هود: 86)
ترجمه(و بدانید که) آنچه خدا بر شما باقی گذارد برای شما بهتر است (از آن زیادتی که به خیانت و کم و گران فروشی به دست می‌آورید) اگر واقعا به خدا ایمان دارید. و من نگهبان شما (از عذاب خدا) نیستم.
بقیة الله در قرآن
خداوند در این آیه‌ی شریفه، که آیه ۸۶ سوره‌ی مبارکه‌ی هود است، خطابِ حضرت شعیب را به قوم خویش (اهل مدین)، نقل می‌کند. قوم شعیب علاوه بر انحرافات عقیدتی، در زمینه‌ی اقتصادی نیز دست به فساد می‌زدند وبه گناه کم فروشی و تقلب در معاملات تجاری آلوده بودند.
حضرت شعیب که در روایات به خطیب انبیا شهرت یافته است (۱)، از قوم خود می‌خواهد که دست از کم فروشی و فساد اقتصادی بردارند و عدل و انصاف را در مبادلات تجاری خود به صورت کامل رعایت نمایند. سپس در ادامه در این آیه‌ی شریفه‌ی مورد بحث، به قوم خود می‌گوید که آن سود و منفعت حلالی که پس از رعایت عدل و انصاف، خداوند برای شما باقی می‌گذارد (بقیة الله)، برای شما بهتر از آن منفعتی است که از طریق تقلب و کم فروشی به دنبال آن هستید. پس منظور از بقیة الله در آیه‌ی شریفه آن منفعت و خیری است که خداوند برای انسان ذخیره کرده و نگه می‌دارد.
باید به این نکته توجه کنیم که هر چند آیات کتاب خدا در موارد خاصی نازل شده اند، اما خبر از مفاهیم جامع و کاملی می‌دهند که در همه‌ی اعصار و قرون بر مصداقهای کلی‌تر و وسیع‌تری، منطبق می‌شوند. طبق این نکته، اگر چه منظور از «بقیة الله» در ماجرای حضرت شعیب، نفع حلالی است که خدا آن را برای انسان ذخیره می‌کند، اما در حقیقت یک مفهوم وسیعی را شامل می‌شود که در تمامی اعصار و قرون دارای مصداق است. پس می‌توان گفت منظور از «بقیة الله» هر وجود پر خیر وبرکتی است که به اراده‌ی خداوند برای بشریّت باقی بماند (۲)
بر همین اساس، در روایات ما از ائمه اطهار به عنوان «بقیة الله» یاد شده است. به عنوان نمونه، امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) در مسیر بازگشت از شهر شام به سمت مدینه، به شهر مدین که در گذشته قوم شعیب در آنجا ساکن بودند، می‌رسند. مردم مدین به دلیل تبلیغات مسموم حکومت بنی امیه علیه این دو نور الهی، اجازه نمی‌دهند که این دو امام همام وارد شهر آن‌ها بشوند. حضرت باقر (علیه السلام) در واکنش به این رفتار مردم مدین، آیاتی از سوره‌ی هود که مربوط به ماجرای شعیب است را برآنان تلاوت فرمود تا جایی که به آیه‌ی ﴿بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ﴾ رسید. حضرت پس از تلاوت این آیه‌ی شریفه فرمود: به خدا سوگند ما خانواده همان افرادی هستیم که در زمین بقیةالله بشمار می‎رویم. (۳)
در میان ائمه‌ی اطهار نیز، امام زمان (عج) به دلیل اینکه آخرین امام و تنها بازمانده انبیا و امامان و آخرین ذخیره الهی و یگانه حجت خداوند در روی زمین است، روشن‌ترین مصداق بقیة الله است. برای همین به فرمایش امام باقر (علیه السلام) اولین جمله‌ی امام زمان هنگام ظهور در کنار کعبه، تلاوت آیه شریفه ﴿بَقِیَّةُ اللّهِ خَیرٌ لَکُم…﴾ است. حضرت پس از قرائت این آیه، خواهند فرمودد: «أنابقیّة اللّه و حجّته و خلیفته؛ منم آنچه خداوند برای شما باقی گذارده و حجت و خلیفه او». (۴)
در روایت دیگری از حضرت صادق (علیه السلام) نیز آمده است که امام زمان را با لفظ «السلام علیک یا بقیة اللّه» خطاب کنید. سپس امام صادق (علیه السلام) به عنوان گواه فرمایششان از قرآن کریم، به آیه شریفه ﴿بقیةالله خیر لکم…﴾ استشهاد فرمودند. (۵)
(۱) تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص ۳۹۴
(۲) تفسیر نور، ج۴، ص: ۱۰۷
(۳) بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۴۶، ص: ۳۱۶
(۴) کنز الدقائق، ج۶، ص ۲۲۶
(۵) کافی، ج۱، ص ۴۱۱