بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ
اَلحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلی خَیرِ خَلقِه مُحَمَّدٍ وَ عَلی عِترَتِهِ الطّاهِرینَ وَ اللَّعنُ الدائِمُ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعینَ مِنَ الآنَ إلی لِقاءِ یَومِ الدّینِ آمّینَ یا رَبَّ العالَمینَ
اداء امانت یکی دیگر از مؤلفههای جامعه شایسته است.
معنای ادای امانت
معنای واژه اداء به حسب مصادیق امانت متفاوت میشود.
مثلاً اگر امانت، مالی باشد، اداء به معنای بازپرداخت است. اگر منظور از امانت، ولایت باشد اداء به معنای قبول کردن است.
امانت، آن چیزی است که شما نزد شخص امین میگذارید. باز پرداختن و قبول کردن و تکریم کردن آن حقیقت میشود ادای امانت و شخصی که این کار را میکند امین است.
ادای امانت باعث تقویت راستگویی میشود.
حضرت امیر(ع) فرمودند:إِذَا قَوِيَتِ الْأَمَانَةُ كَثُرَ الصِّدْقُ؛ هر گاه امانتداری در یک جامعه تقویت شد، صداقت و راستی بیشتر خواهد شد.
جایگاه ادای امانت از نظر شریعت
در سوره مبارکه نساء آیه 58 میفرماید: إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها؛ خداوند متعال، شما را امر کرده است که امانات را به صاحبانش بر گردانید.
در ادبیات عرب میگویند اگر کلمه امر، قرینهای نداشته باشد دلالت بر وجوب میکند. پس ادای امانت، امری است واجب.
خیانت در امانت، گناه بزرگی محسوب میشود.
در سوره مبارکه انفال آیه 27 میفرماید: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! به خدا و رسول خیانت نکنید و به اماناتی که نزد شما است نیز خیانت نکنید در حالی که شما میدانید خیانت کردن، گناه بزرگی است.
ادای امانت از اوصاف انبیاء است.
قرآن کریم، حضرت موسی و حضرت نوح و حضرت هود و حضرت صالح و حضرت لوط و حضرت شعیب را اینطور وصف کرده است: إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمينٌ؛ یعنی من فرستادهای امانتدار هستم.
آیه شریفه میفرماید: «لَقَدْ كانَ لَكُمْ في‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» یعنی: پیغمبر، الگوی خوبی برای شما است، یکی از چیزهایی که باید از پیغمبر الگو بگیریم امانتداری است.
امام صادق علیه السلام میفرماید: إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ؛ خداوند عز و جل پیامبری را به رسالت مبعوث نکرد مگر اینکه راستگویی و ادای امانت را جزء تعالیم آن پیامبر قرار داد.
ادای امانت از اوصاف مؤمنین است.
در سوره مبارکه مؤمنون آیه 8 فرموده است: وَ الَّذينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ؛ مؤمنین کسانی هستند که امانتها و عهدهای خود را رعایت و مراقبت میکنند.
ادای امانت، نشانه دوری از یک حقیقت تلخ است.
در سوره مبارکه معارج آیه 32 میفرماید: وَ الَّذينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ؛ و کسانی که امانتدار هستند و از عهد و پیمانی که با دیگران میبندند مراقبت میکنند از این بلیه دور هستند.
ملاک سنجش ارزش یک جامعه به امانتداری است.
امام صادق(ع) میفرماید: لَا تَنْظُرُوا إِلَى طُولِ رُكُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ فَإِنَّ ذَلِكَ شَيْ‏ءٌ اعْتَادَهُ فَلَوْ تَرَكَهُ اسْتَوْحَشَ لِذَلِكَ وَ لَكِنِ انْظُرُوا إِلَى صِدْقِ حَدِيثِهِ وَ أَدَاءِ أَمَانَتِهِ؛ به طول دادن رکوع و سجود نگاه نکنید که اینها چیزهایی است که به آن عادت کردهاید و اگر ترکش کنید، به وحشت میافتید. بلکه به راست گفتن و ادای امانت، نگاه کنید.
امانتداری، علامت کمال دینداری است.
حضرت امیر(ع) فرموده‌اند: مَنْ عَمِلَ بِالْأَمَانَةِ فَقَدْ أَكْمَلَ الدِّيَانَةَ؛ کسی که امانتداری میکند دینداری-اش را کامل کرده است.
امانتداری، علامت تشیع است.
امام صادق(ع) میفرماید: أَلَا فَمَنْ كَانَ مِنَّا فَلْيَقْتَدِ بِنَا وَ إِنَّ مِنْ شَأْنِنَا الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ؛ هر کسی که از شیعیان ما است باید به ما اقتدا کند و ما را اسوه خودش قرار بدهد. چون شأن ما، پارسایی و تلاش در مسیر خوب بودن و باز گرداندن امانت به صاحبان امانت چه خوب و چه فاجر است.
اداء امانت، راه جلوگیری از لغزش بر صراط است.
حضرت رسول(ص) فرمودند: عَلَى حَافَتَيِ الصِّرَاطِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الرَّحِمُ وَ الْأَمَانَةُ فَإِذَا مَرَّ عَلَيْهِ الْمُوصِلُ لِلرَّحِمِ وَ الْمُؤَدِّي لِلْأَمَانَةِ لَمْ يَتَكَفَّأْ بِهِ فِي النَّارِ؛ روز قیامت بر پل صراط دو چیز انسان را نجات میدهد؛ صله رحم و رد امانت.
اداء امانت، سازنده جامعه شایسته است.
مصادیق امانت:
مورد اول: قرآن و اهل بیت، امانتهای پیغمبر هستند. پیامبر فرموده است: إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي.
مورد دوم: ولایت حضرت حق
در سوره مبارکه احزاب آیه 72 می‌فرماید: إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ؛ ما امانت (تعهّد، تکلیف، و ولایت الهیّه) را بر آسمانها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسیدند؛ امّا انسان آن را بر دوش کشید.
مورد سوم: تکالیف الهی
امام صادق(ع) می‌فرمایند: أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَمَلَ إِسْلَامُهُ وَ أُعِينَ عَلَى إِيمَانِهِ وَ مُحِّصَتْ عَنْهُ ذُنُوبُهُ وَ لَقِيَ رَبَّهُ وَ هُوَ عَنْهُ رَاضٍ وَ لَوْ كَانَ فِيمَا بَيْنَ قَرْنِهِ إِلَى قَدَمِهِ ذُنُوبٌ حَطَّهَا اللهُ عَنْهُ وَ هِيَ الْوَفَاءُ بِمَايَجْعَلُ لِلَّهِ عَلَى نَفْسِهِ...؛ چهار ویژگی است که اگر در کسی باشد اسلامش کامل است و بر ایمانش کمک میشود و گناهانش پاک میشود و پروردگار را ملاقات میکند در حالی که خداوند از او راضی است اگر چه غرق در گناه باشد. یکی این است که به عهد خداوند وفا کند و تکالیف الهی را انجام دهد...
مورد چهارم: حقیقت انسانی است
سوره مبارکه اسراء آیه 36 میفرماید: إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً؛ گوش و چشم و قلب شما مورد سؤال است. چشم و گوش،(اشاره به جسم است) و قلب (اشاره به روح) است.
مورد پنجم: علم و دانش.
پیامبر(ص) فرمودند: الْعِلْمُ وَدِيعَةُ اللهِ فِي أَرْضِهِ... فَمَنْ عَمِلَ بِعِلْمِهِ أَدَّى أَمَانَتَهُ، وَ مَنْ لَمْ يَعْمَلْ بِعِلْمِهِ كُتِبَ فِي دِيوَانِ اللهِ مِنَ الْخَائِنِينَ؛ علم، ودیعه و امانت الهی است ... کسی که به علمش عمل کند امانتداری کرده و کسی که به علمش عمل نکند اسمش جزء خانین نوشته میشود.
مورد ششم: عمر و جوانی است.
حضرت فرمودند: إِنَّ العَبدَ لَا تَزَل قَدَمَاهُ یَومَ القِیَامَةِ حَتَّی یُسأَلُ عَن عُمُرٍ فِی مَا أفنَاهُ وَ عَن شَبَابِه فِی مَا أبلَاهُ؛ بندهای نیست که در روز قیامت قدم بردارد مگر اینکه از او سؤال کنند که عمرش را کجا حرام کرده و از جوانی سؤال میکنند که کجا آن را صرف کرده است.
مورد هفتم: همسران، امانتهای الهی هستند.
امام صادق به یکی از اصحابش فرمودند: إِذَا أُدْخِلَتْ عَلَيْكَ أَهْلُكَ اسْتَقْبِلْ بِهَا الْقِبْلَةَ وَ قُلْ: اللَّهُمَّ بِأَمَانَتِكَ أَخَذْتُهَا؛ وقتی که همسرت وارد خانه تو شد، در کنار او رو به قبله قرار بگیر و به حضرت حق عرض کن: خدایا! من این امانت تو را گرفتم.
مورد هشتم: مال و ثروت، امانت است.
امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: الْمَالُ عَارِيَّةٌ؛ مال، امانت الهی است.
اگر مال، امانت نبود هیچ وقت خدا نمیگفت خمسش را بده و انفاق کن و برای سائلان و محرومان در مال تو حقی هست.
مورد نهم: مجالس گفتگو
پیامبر(ص) به ابوذر فرمودند: الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ؛ یعنی: مجلس گفتگو، امانت است.
مورد دهم: اسرار مردم است
فرموده‌اند: مَنْ أَفْشَى سِرّاً اسْتُودِعَهُ فَقَدْ خَانَ؛ کسی که سری را که به امانت به او سپردهاند فاش کند خائن است.
مورد یازدهم: بیت المال، منابع انسانی، منابع طبیعی امانت هستند.
فرمودند: إِنَّ أَعْظَمَ الْخِيَانَةِ خِيَانَةُ الْأُمَّةِ؛ بزرگترین خیانت، خیانت به امت است. چپاول بیت المال و عدم مدیریت منابع و بی اهمیتی مهاجرت مردم عدم رعایت منافع اقتصادی این مملکت، خیانت است. اینها را خداوند به امانت داده است.
مورد دوازدهم: حکومت، امانت است.