حقیقت انسان
انسان، حقیقتی است که خداوند او را از دو بُعد خلق کرده است؛ یک بخشی از حقیقت او مادی است که جسم او است. عنصر دومش یک عنصر معنوی و مجرد است. مجرد یعنی اینکه مادی نیست. قابل رؤیت نیست و درک با حواس نیست. این عنصر مجرد، چهار اسم دارد. چون چهار حیثیت دارد و از چهار جهت میشود به آن نگاه کرد:
جهت اول: آن عنصر مجرد را از این جهت که منشأ حیات بشر است، «روح» نامیدهاند. این وجه مشترک بین انسان و حیوان و حتی گیاه است.
جهت دوم: از این جهت که منشأ یادگیری و پیدایش علم میشود اسمش را «عقل» گذاشتهاند. این وجه امتیاز انسان از سایر موجودات است.
جهت سوم: از آن جهت که منشأ تحریک و تحرکات است و رفتار انسان به آن وابسته است چه در کسب منافع و چه در دفع ضررها، اسمش را «نفس» گذاشتهاند با دو قوه شهویه و غضبیه. غضب دفع ضرر میکند و شهوت جلب منفعت میکند.
جهت چهارم: از آن جهت که این عنصر مجرد، منشأ شهود و ارتباط با عالم ملکوت است اسمش را «قلب» گذاشتهاند. ما با این جهت کار داریم. منظور از قلب در معارف دینی قلب صنوبری نیست.
در سوره مبارکه طه آیه 5 میفرماید: " همان بخشنده‌ای که بر عرش مسلّط است" حضرت رسول(ص) فرمودند: " قلب انسان، خانه خدا است در خانه خدا، غیر از خدا را جای نده"
عوامل زنگ زدن قلب
حضرت رسول(ص) فرمودند: " این قلب ها زنگ میزند همچنانکه آهن زنگ میزند" زنگ زدن هر کسی هم به حسب حال خودش است. عامل زنگ زدن یک عدهای، نفس آنها است بخل دارند. حسادت دارند. این هم گناه است. این هم موجب زنگ زدن میشود. عامل لغزش برخی، شیطان است. عامل هر لغزشی که در آن، لهو و لعب باشد، شیطان است. عامل همه لغزشهایی که لهو و لعب دارد شیطان است. منشأ برخی از لغزشها دنیا است. اگر کسی حب ریاست داشته باشد منشأش دنیا است. برای اینکه این ریاست را حفظ کند تملق میکند. اینها ربطی به شیطان ندارد. مربوط به دنیا است.
به پیامبر عرض شد: " صیقل دهنده دلها چیست؟ " یعنی این زنگار چگونه از بین میرود؟ پیامبر فرمود: " خواندن قرآن" یعنی باید قرآن تلاوت کرد. زنگار قلب از بین که برود در شب قدر میشود نازل شدن ملائکه را دید.
امیر المؤمنین علیه السلام وقتی میخواهند حقیقت قرآن را مشخص کنند بیان مبارک حضرت در خطبه 147 کتاب شریف نهج البلاغة این است: " خداوند در قرآن کریم تجلی کرده است بدون اینکه او را ببینند" در کتابش قدرتنمایی کرده است و تجلی کرده بدون اینکه دیده شود. این تجلی باعث میشود که به عالم ملکوت متصل شد. حرف ما در اتصال به عالم ملکوت است که راهش با تلاوت قرآن است.
در باب قرآن حضرت رسول(ص) فرمودهاند: اگر کسی دوست دارد با پروردگارش سخن بگوید باید قرآن را تلاوت کند" از طرفی هم بیان حضرت حق در سوره مبارکه بقره آیه 121 این است: " کسانی که کتاب آسمانی به آنها داده‌ایم آن را چنان که شایسته آن است می‌خوانند" گاهی یک تلاوت عادی وجود دارد و یک تلاوتی هم هست که حقِ تلاوت است. ما به دنبال حق تلاوت هستیم. امام صادق علیه السلام در دعای شروع ختم قرآن اینطور فرمودهاند: " من را تلاوتکننده قرآن به آن شکلی که تو را از من راضی کند، قرار بده"
تلاوت قرآن، رافع زنگ است. این تلاوت قرآن، صحبت با خدا است. این تلاوت قرآن، حق تلاوت دارد. این تلاوت قرآن به فرمایش حضرت صادق صلوات الله و سلامه علیه باید طوری باشد که خدا راضی باشد. پس معلوم میشود که تلاوت قرآن، آدابی دارد که بدون آن آداب نمیشود کار کرد.
آداب تلاوت قرآن
ادب اول: یکی از آداب تلاوت قرآن، طهارت است؛ یعنی وضو یا غسل. لباس هم باید نظیف باشد. حضرت رسول(ص) فرمودهاند: راه قرآن را پاک کنید. به پیامبر عرض شد: راه قرآن چیست؟ پیامبر فرمود: دهانهای شما. عرض شد: چگونه دهانمان را پاک کنیم؟ پیامبر فرمود: با مسواک زدن" باید برای قرآن خواندن مسواک زد.
ادب دوم: قرائت قرآن از روی مصحف است. امام صادق علیه السلام فرمودند: " از رو خواندن قرآن، باعث تخفیف عذاب از پدر و مادر میشود؛ اگرچه پدر و مادر، کافر باشند" رسول گرامی فرمودهاند: " هیچ چیزی بر شیطان، سختتر از خواندن قرآن از رو نیست" هر جا که دچار وسوسه شیطان شدید قرآن را در بیاورید و شروع به خواندن کنید.
ادب سوم: قرائت با صدای بلند است. بلند یعنی اینکه صدا، جوهره داشته باشد. بلند با فریاد، متفاوت است.
ادب چهارم: قرائت با صدای حَسَن است. این هم جزء دستورات است. صدای حَسَن یعنی محزون. چون فرمودهاند که قرآن با حُزن نازل شده است.
ادب پنجم و ادب ششم و ادب هفتم، گفتن اعوذ بالله من الشیطان الرجیم و بسم الله الرحمن الرحیم و در پایان قراءت، گفتن صدق الله العلی العظیم است. در روایت آمده است: " درهای گناهان را با استعاذه ببندید و درهای بندگی را با بسم الله باز کنید"
ادب هشتم: دعای قبل از قرآن است. هر چند آیه که خواستیم قرآن بخوانیم پیش از آن، این دعا را بخوانیم. این دعا در کتابهای دعا آمده است.
ادب نهم: قرآن، در یک ماه خوانده شود مگر در ماه مبارک رمضان که امام صادق فرمود: در هر سه روز، یک ختم قرآن داشته باشید. شخصی شرفیاب محضر امام صادق(ع) شد و عرض کرد: آیا میشود قرآن را در یک شبانهروز بخوانیم؟ حضرت فرمود: من دوست ندارم قرآن در کمتر از یک ماه خوانده شود.
ادب دهم: ترتیل خواندن است. ترتیل یعنی تمام الفاظ قرآن تلفظ شود.
ادب یازدهم: رو به قبله بودن است. امام صادق(ع) به اُمّ داوود دستور داد و فرمود: این چند جزء قرآن که می‌خواهی بخوانی را رو به قبله بخوان. رو به قبله خواندن قرآن، مهم است.
ادب دوازدهم: تدبّر در قرآن است. " آگاه باشید که قرائتی که تدبّر در آن نباشد فایدهای ندارد"
ادب سیزدهم: قرائت با اخلاص است. رسول گرامی(ص) فرمودهاند: " کسی که قرآن را از باب رضایت خدا و فهم دین بخواند، ثوابی که به او میدهند همان ثوابی است که به ملائکه و انبیاء و رسولان میدهند" بحث اخلاص در قرآن با بحث اخلاص در نیت، متفاوت است. بحث اخلاص در قرآن، این است که در سوره مبارکه فصلت آیه 30 فرموده است: " به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است!» سپس استقامت کردند" یعنی: کسانی هستند که میگویند پروردگار ما الله است و در این الوهیت استقامت میکنند. از رسول گرامی سؤال کردند اخلاص در قرآن یعنی چه؟ فرمود: " این است که بگویی: پروردگار من الله است و در این مسیر استقامت کند" یعنی قرآن بشود کتاب زندگیش. این یعنی اخلاص در قرآن. نه اینکه قرآن کتاب استخارهاش بشود.
ادب چهاردهم: تلاوت قرآن در همه احوالات است. وجود نازنین رسول گرامی به امیر المؤمنین فرمودند: " بر تو لازم است که قرآن را در همه شرایط بخوانی"
ادب پانزدهم: قرائت روزانه ده آیه است. قرائت قرآن، یک کَف دارد و یک سقف. سقفش به این بستگی دارد که چقدر برای قرآن حرمت قائل باشید. کَفِش هم این است که از ده آیه کمتر نشود. پیامبر فرمودهاند: " کسی که در شب ده آیه بخواند خداوند او را در زمره غافلان قرار نمیدهد" خداوند درسوره اعراف آیه 205 فرموده است: " و از غافلان مباش!" این، منهی است. این نهی چگونه باید اتفاق بیفتد؟ باید از آن دوری کرد. چگونه؟ خواندن ده آیه از قرآن. امام صادق علیه السلام میفرماید: " قرآن، عهد الهی است. پیمان خدا با بندگانش است. شایسته است برای انسان مسلمان که در این عهدنامه نگاه کند و هر روز حداقل پنجاه آیه از آن را بخواند"
ادب شانزدهم: قرائت قرآن در خانه است. پیغمبر میفرماید: " در خانه، قرآنی باشد که خدای عزوجل بوسیله آن، شیاطین را (از آن) خانه دور کند" و سنگینی خانه از بین میرود. پیامبر فرموده است: در خانه‌هایتان تلاوت قرآن داشته باشید. مجلس تلاوت قرآن فقط در مساجد نباشد. در خانهها هم باید باشد. اینها جزء آداب قرآن است. پیامبر(ص) فرمود: " خانههایتان را با تلاوت قرآن منوّر کنید و آنها را قبرستان نکنید همچنان که یهود و نصارا خانههایشان را قبرستان کردند. آنها همه عباداتشان را به کلیسا و کنیسه میبردند و در خانههایشان کاری نمیکنند. خانههایشان را تعطیل کردند. آن خانهای که در آن تلاوت قرآن بشود خیر در آن خانه زیاد می شود و روزی اهل آن خانه وسیع تر می گردد و هم چنان که آسمانها برای مردم دنیا درخشش دارند و ستارهها برای مردم زمین درخشش دارند، آن خانههایی که در آن قرآن خوانده میشود برای آسمانی ها درخشش پیدا میکند"
هفدهمین ادب: این است که اقرار و تصدیق به مصادیق قرآن داشته باشیم. سوره مبارکه توحید را که می خوانیم بعدش میگوییم: " پروردگار من همینطور است." این تصدیق به مضمون سوره توحید است. وقتی آیات عذاب را میخوانید به خدا پناه ببرید. وقتی آیات نعمتهای الهی را می‌خوانید بگویید: "خدایا به لطفت روزی ما کن" آن مضمون را تصدیق بکنید. تصدیق آیات، یک بحث است.