بسم اللّه الرحمن الرحیم
« الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَاشَرِيكَ لَهُ فِي خَلْقِهِ ، وَلَا شَبِيهَ لَهُ فِي عَظَمَتِهِ.»؛ «ستايش از آنِ خداوندى است كه در خلق شریکی ندارد و در عظمت و بزرگی اش همانندی ندارد.»
مراتب توحید
در این فراز از دعای افتتاح نیز با زبان حمد الهی، گوشه ای دیگر از صفات بی پایانش بیان شده است و به جنبه ای از وحدانیت و یگانگی خداوند متعال می پردازد.
در توضیح باید گفت: توحید ریشه تمام مسائل دینی است؛ هم اصول دین بر پایه توحید استوار است و هم فروع آن، و همین‌طور اخلاق و خودسازی در پرتو توحید معنی می‌یابد. توحید و یگانه دانستن خداوند متعال دارای مراتب پنج مرتبه است:
1. توحید در ذات: بدین معنا که تنها مبدأ و تنها خدای عالَم را، خداوند متعال بداند؛
2. توحید در صفات: هیچ کسی را در صفات الهی، شریک او نداند؛
3. توحید در خالقیت: تنها او را خالق و آفريدگار بشناسد؛
4. توحید در ربوبیّت: معتقد باشد همان‏گونه كه جهان در آفرينش نيازى به غير خداوند ندارد، تدبير و اداره و ربوبيّت تكوينى جهان نيز منحصر به او است. (ربوبیت تکوینی)؛ همچنین بداند جز خدا حق فرمان دادن و قانون وضع كردن را ندارد(ربوبیت تشریعی)؛
5. توحید در الوهیت و عبودیت: معتقد باشد كسى جز اللَّه سزاوار پرستش نيست.

توحید در خالقیت
یکی از مراتب توحید، توحید در خالقیت است که در قسمت اول از این فراز دعای افتتاح بدان اشاره شده است: «الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَاشَرِيكَ لَهُ فِي خَلْقِهِ»
توحید در خالقیت که از آن به «توحید در آفرینش» و «توحید در افعال» نیز تعبیر می کنند به معنای آن است که تنها خالق و تنها تأثیرگذار در جهان را خداوند متعال بداند. برخى خداوند را ذات بى مثل و مانند مى‏دانستند؛ اما برخى مخلوقات او را با او در خالقيت، شريك مى‏دانستند؛ مثلًا مى‏گفتند: خداوند، خالق خيرات است و شرور، آفريده بعضى از مخلوقات هستند.
رابطه توحید و توسل
ممکن است این پرسش در ذهن ایجاد شود که با توجه به همه کاره بودن خداوند متعال در نظام هستی و لزوم توحید در خالقیت، چرا به اهل بیت (علیهم السلام) توسل می کنیم؟ آیا توسل به غیر خداوند متعال شرک نیست و با توحید منافات ندارد؟
در پاسخ به این سوال باید گفت:
خداوند متعال، امور عالم را از طریق اسباب و مسبباتی اداره می نماید و یکی از سنت ها و قوانین الهی است که اداره جهان از طریق نظام اسباب باشد. « أَبَى اللَّهُ أَنْ يُجْرِيَ الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِأَسْبَابٍ » (1) حال انسان در عالمى كه بر نظام اسباب و مسببات استوار است، براى رسيدن به مقاصد خويش، نيازمند تمسّك به اسباب مادى و معنوى است. و چون خداوند دعا و توسّل را در همين نظام، از اسباب معنوى در جهت برآمدن حاجت‏ها قرار داده است، توسل به اولیای الهی هیچ منافاتی با توحید در خالقیت و توحید افعالی ندارد و توسّل به اولیای الهی که خداوند آنان را سبب قرار داده، در حقیقت توسل و استمداد از خداوند متعال است؛ چرا که به غیر از خداوند متعال، مؤثر و مدد دهنده‏اى در اين عالم نيست و لحظه لحظه وجود اسباب و اثربخشى آنها، به لطف و اراده و قدرت خداوند است. اسباب به لطف او مؤثرند و مستقل و جدا از او، هيچ نيستند و توان هيچ تأثيرى ندارند.
به همين جهت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، علاوه بر توصيه ديگران به توسّل (2)، خود نيز براى استجابت دعا به پيامبران قبل از خويش، متوسّل مى‏شدند.
«انس بن مالك مى‏گويد: روزى كه فاطمه بنت اسد فوت كرد، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله دستور دادند قبر او را حفر كنند، آن گاه خود وارد قبر شد و در آن خوابيد و چنين دعا كرد: «اللهم اغفر لامّى فاطمة بنت اسد، و وسّع عليها مدخلها، بحق نبيّك و الانبياء الذين من قبلى»(3)
؛ «خدايا! به حق پيامبرت و پيامبران قبل از من، مادرم فاطمه بنت اسد را بيامرز و جايگاه او را وسعت بخش».
بنابراین توسل و درخواست حاجت از اولیای الهی، شرک نیست چرا که تأثيرگذارى آنها، به صورت غيراستقلالى و وابسته به اراده و قدرت الهى است. اسباب و واسطه‏هاى فيض همچنان كه در اصل وجود و بقاى خويش، وابسته و قائم به او هستند، در فاعليت و تأثيرگذارى نيز وابسته به اراده و قدرت خداوند مى‏باشند.

_______________
(1) کافی، ج1،ص183.
(2) سنن ابن ماجه، ج 1، ص 261؛ مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 138 و مستدرك صحيحين، ج 1، ص 313.
(3) وفاء الوفاء، ج 3، ص 898.